O komunikacji na Camino de Santiago, czyli efekty upadku Wieży Babel

Moim zdaniem, im więcej znamy języków obcych tym lepiej dla nas. Pamiętam, że gdy w Soultz zostałem zaproszony przez księdza do restauracji, abym skosztował alzackiego specjału – tarte flambee (Flammkuchen), to rozmawialiśmy w trzech różnych językach. Francuz z Polakiem. Ja znałem lepiej angielski, on niemiecki. Próbowałem też uczyć się od niego podstaw francuskiego. Gdy kelner usłyszał, że przy naszym stoliku rozbrzmiewa kilka różnych języków, to spytał o przyczynę. Wyjaśniliśmy. „I bardzo dobrze. Im więcej człowiek zna języków, tym lepiej to o nim świadczy” – odparł po polsku. Byłem w szoku. Okazało się, że jego żona pochodzi z mojego kraju. Nauczył się naszego języka. Znał też (jak niemal każdy w Alzacji) niemiecki i francuski. Do tego angielski i włoski. W pełni zgadzam się z tym, co powiedział. 

Odpowiedź jest prosta – oczywiście da się to zrobić. Jednak uważam, że po prostu wiele nas wtedy może ominąć. Z pewnością droga będzie też dla nas o wiele trudniejsza. Starałem się sobie przypomnieć, czy nastąpiło jakieś zdarzenie, przy którym znajomość języka mi przeszkadzała. I chyba odnajduję tylko jedną. Kilka sytuacji, gdy byłem mocno zmęczony, a osoby, które mnie gościły, bardzo chciały porozmawiać, usłyszeć o mojej drodze. Pamiętam, że w Mladej Boleslav diakon Stiepan zaprosił mnie do restauracji, abym coś zjadł i opowiedział mu o dotychczasowych przeżyciach. Ja nie miałem siły podnieść się z łóżka. We Francji, szczególnie pod koniec, gdy moja znajomość języka Griezmanna pozwalała już na podstawową komunikację, stawałem się powoli „niewolnikiem moich starań”. Rozumiałem, o co ludzie mnie pytają, potrafiłem odpowiedzieć, ale z mych ust wydobywały się jedynie proste zdania, kilka przymiotników, parę rzeczowników, niemal bez gramatyki. Do tego kilka wyuczonych zdań. A chciałem przekazać wiele więcej. Ci, którzy mnie znają wiedzą, że lubię dużo gadać, w tym wypadku czułem się nieswojo. Ale jednak budziło to sympatię Francuzów, którzy bardzo doceniają starania obcokrajowców. Parę moich zdań prawie zawsze przełamywało barierę. Mogłem poprosić o darmowy nocleg, spytać o drogę, coś opowiedzieć, pokazać na mapach moją trasę.

Gdy opuściłem Alzację i utraciłem szansę na porozumiewanie się po niemiecku, to korzystałem z pomocy Office de Tourisme. W niemal każdym, nawet niewielkim miasteczku we Francji znajduje się informacja turystyczna. Prawie zawsze trafiałem tam na kogoś, kto zna angielski lub niemiecki. W Cluny zakupiłem przewodnik z adresami i telefonami osób, które nocują pielgrzymów. Dwa dni przed planowanym dotarciem do Amions poprosiłem w OdT o zatelefonowanie do kobiety, której nazwisko widniało w książeczce. Zgodziła się mnie przenocować, ale pan w Office de Tourisme zastrzegł, że moja przyszła gospodyni zna tylko francuski. Gdy dotarłem na miejsce, to spędziliśmy sporo czasu, rysując sobie różne rzeczy. Ona opowiadała mi o podróży swojego syna do Norwegii, ja pokazywałem zdjęcia z trasy. Była starszą kobietą. Byłem pod wrażeniem jej odwagi i otwartości. Nie było jednak mowy o jakiejś poważniejszej rozmowie. Trochę żałowałem, że nie umiem powiedzieć jej wszystkiego, co bym chciał. Znacznie lepiej bym się czuł, gdybym znał francuski. Uniknąłbym też kilku nieporozumień. Na jednym polu namiotowym skasowali ode mnie 12 euro za nocleg. Jak się potem okazało zapłaciłem za namiot oraz rower, których ze sobą nie miałem. 

A teraz coś, czego powiem szczerze się nie spodziewałem. Na polskich szlakach górskich nie spotykałem się z przyczepionymi do drzewa opisami trasy. W Niemczech czy we Francji takie spotykałem. Czasem nawet kilkuzdaniowe. Nie zawsze miałem ze sobą mapę. W tym wypadku nie chodzi już nawet o komunikację z drugim człowiekiem, ale o odpowiednie zrozumienie oznaczeń na szlaku. I nie mówię tutaj tylko o komunikatach „w prawo” czy „200 metrów prosto i potem w lewo”. Zresztą zobaczcie sami:

Francja. Drugi dzień w tym kraju. Środek pola. Jedno drzewo, jakieś wzgórze. Nikogo, aby spytać o drogę. Palące słońce oraz perspektywa pójścia w lewo nieodpowiednią ścieżką między kłosami zboża. Czyli w przypadku pomyłki zejście nawet kilka kilometrów dalej od miejsca, do którego zmierzałem. I taka informacja:

Żadnych strzałek, mapek. Tylko słowa. Patte d'oie. Przesłałem to sms-em do kilku osób. Każda odpowiedział inaczej. Dowiedziałem się, że chodzi o łapę gęsi. „Pewnie jakaś nazwa własna”. No cóż, gęsi po drodze nie widziałem. Skręcałem w lewo w każdą możliwą ścieżkę. Potem wracałem, bo nigdzie nie widziałem dalszych oznaczeń. W końcu, po paru godzinach dotarłem do Brumath asfaltem. Choć gdy potem pokazywałem to zdjęcie Francuzom, to sami byli zdziwieni "wskazówką dla pielgrzyma". Teraz wiem, że chodziło o pewien szczególny rodzaj skrzyżowania polnych dróg. 

A jak radziłem sobie w Hiszpanii? Akurat języka Iniesty nie znam w ogóle. Ani słowa. Nauczyłem się tylko kilku podstawowych. Przez większość trasy miałem tłumacza. Włoch Benedetto potrafił po hiszpańsku załatwić wszystko. Także darmowy nocleg dla mnie w prywatnym albergue. Teraz nieco żałuję, że w Hiszpanii poczynałem sobie dzięki temu tak beztrosko. Z drugiej strony traktowałem to jako piękne wynagrodzenie trzech miesięcy, podczas których musiałem sobie ze wszystkim radzić samemu. Byłem po pięciu tygodniach we Francji, gdzie każdego dnia uczyłem się języka. Uznałem, że na Camino del Norte mogę sobie zrobić wolne. Gdy jednak na Camino Primitivo szedłem już sam, to jakoś sobie poradziłem. Parę razy pomagając sobie znajomością francuskiego. Hiszpanie, szczególnie na prowincji, nie mówią po angielsku, o niemieckim nawet nie wspominając. Podobnie jest z osobami opiekującymi się albergue. Jednak na Półwyspie Iberyjskim nawet sam układ pielgrzym-pracownik schroniska jest zupełnie inny. Bardziej przypomina znaną każdemu zależność klient-sprzedawca. Pokazujesz paszport, dajesz pieniądze i każdy wie, o co chodzi. Nie trzeba tłumaczyć, kim był święty Jakub oraz, po co przemierzamy kilkaset kilometrów. Jest po prostu łatwiej i nawet nie znając żadnego języka (choć oczywiście polecam się tych paru zwrotów nauczyć) można przejść przez Hiszpanię. 

Bardzo wiele podczas Camino dały mi spotkania z innymi pielgrzymami. Głównie innej narodowości niż polska. Włoch, Duńczyk, Niemiec, Francuz, Niemka, dwóch jowialnych Anglików, Belgijka, której zwierzałem się ze swoich problemów, Słowaczka, z którą grałem w gry planszowe w Lugo czy też dwie Słowenki, które Saint Jean Pied de Port zaskoczyłem, zwracając się do nich w ich ojczystym języku. Na Camino spotykamy ludzi niemal wszystkich narodowości. I chociaż jestem sobie w stanie wyobrazić, że wspólnie, bez słów, można pokonać trzydzieści kilometrów, to wydaje mi się, że rozmowa i wymiana doświadczeń może wzbogacić takie spotkanie. Rzecz jasna, wiele osób podróżuje, aby w spokoju spędzić czas z Bogiem, aby odpocząć od zgiełku, pewnie też od innych ludzi. To często efekt świadomego wyboru, nie musi wynikać z nieznajomości języka. Na Camino każdy zrozumie, gdy chcemy być sami, bo również tej samotności ludzie szukają. Jeśli jednak chcemy się otworzyć na ludzi, to wtedy znajomość języka obcego jest niezbędna. Oczywiście nie nauczymy się wszystkich języków, nie z każdym będzie nam dane porozmawiać, ale moim zdaniem warto się ich uczyć oraz próbować rozmawiać. 

Również dlatego, aby oszczędzić naszym współpielgrzymującym traumatycznych przeżyć. Już na Camino Primitivo spotkałem Jose. Hiszpana, który pochodził z Madrytu. Tyle udało mi się zrozumieć. Szliśmy razem, on zawsze parę metrów za mną. I tak dwa-trzy dni. Dużo do mnie mówił, ale nic nie rozumiałem, więc mówiłem mu, że niestety, ale nie znam hiszpańskiego. Znałem tylko słowo „cerveza”, więc parę razy skończyliśmy na piwie w przydrożnym barze. Wtedy bardzo się cieszył. Uznałem, że pewnie wypić lubi, znalazł kompana, więc dawałem mu te małe radości. Po paru dniach zgubiliśmy się. W Santiago spędzałem dzień z pewnym Niemcem, który znał też hiszpański. Nagle spotkaliśmy Jose. Ten wpadł mi w ramiona, wyściskał. I powiedział po hiszpańsku do swojego kolegi (później przełożył mi to Niemiec): „On jest szybszy niż mój samochód. Prosiłem go, aby trochę zwolnił, ale odpowiadał, że nie rozumie i szedł dalej. To zapraszałem go na piwo, bo tylko to mogło go zatrzymać”.